Een jonge tak is geknikt.
Met het afnemen van heggen in grote delen van Europa in de 20ste eeuw is ook de kennis over traditioneel heggenbeheer afgenomen. In Nederland groeide eind vorige eeuw de belangstelling voor heggen vanwege de hoge ecologische waardes. Het ontbrak hier aan kennis voor goed heggenbeheer. Jef Gielen is daarom in opdracht van Das en Boom en stichting wAarde in 1998 naar Engeland afgereisd om het heggen beheer te leren. In Engeland wordt heggenleggen als beheermethode gebruikt. Vervolgens doceerde Jef deze Engelse methode van het heggenleggen aan zijn cursisten waarbij uitdrukkelijk is vermeld dat het leggen van heggen niet aangetoond is in ons land: Het heggenleggen was op moment het beste wat er te bieden was. Tijdens en na de cursusperiode hebben Jef Gielen en o.a. Jaap Dirkmaat intensief maar tevergeefs gezocht naar bewijzen voor gelegde heggen in Nederland. Wat wel gevonden werd waren de vlechtmethodes die per regio verschilden van elkaar. Daarmee groeide de twijfel of het heggenleggen wel een verantwoorde manier was om ons cultuurlandschap op die manier te blijven beheren.
Resultaten van onderzoek naar oude heggen in de achterhoek (2005, Roeleveld en Gielen) bewezen dat er niet gelegd werd maar gevlochten. In 2013 verscheen het boek van Georg Müller waarbij overduidelijk werd dat het heggenleggen geen traditionele Nederlandse vorm van beheer is. Eigen onderzoek met Jef Gielen uit 2020 bewees nogmaals dat er gevlochten werd in de heggen rondom Heumen en Wijchen.
In de loop der jaren is door verschillende cursusleiders en natuurorganisaties (al dan niet bewust) het heggenleggen uitgelegd als een methode die hier in Nederland al eeuwenlang werd gebruikt. Een almaar groeiende groep cursisten krijgt nog steeds te horen dat zij aan het vlechten zijn voor ons cultuurlandschap terwijl ze aan het leggen zijn. Deze invloed heeft een desastreus effect op ons immateriële erfgoed en dus op ons Nederlandse cultuurlandschap: Diep ingekapte diagonale takken op grondniveau is nu het streefbeeld. In 2015 werd het “heggenvlechten” erkend als immaterieel erfgoed. Men kan zich afvragen welke waarde de toekenning heeft als deze gebaseerd is op niet-Nederlandse tradities zoals het heggenleggen. Het ambacht van het heggenvlechten waarover veel geschreven is in Nederland is geen Nederlands ambacht, maar een Engels ambacht: het is Engels immaterieel erfgoed. Het is precies die verwarring waarbij professionals en vele honderden cursisten denken dat ze verantwoord bezig zijn met ons cultuurlandschap maar zeer waarschijnlijk talloze relicten opgeruimd hebben in de kilometerslange gelegde heggen.
Het zijn de vlechtrelicten die door hun hoge leeftijd plaats bieden aan vele soorten flora en fauna en waardevolle informatie over Nederlands traditioneel heggenbeheer bevatten. Met het heggenleggen worden deze eeuwenoude relicten kapotgemaakt of zelfs verwijderd. Het heggenleggen is een methode die ongeveer elke 20 jaar herhaald moet worden om de heg vitaal te houden: veel van de jonge biotopen zal weer verwijderd worden. Daarnaast wordt het beheer op deze manier financieel erg onaantrekkelijke voor de opdrachtgever. Voor alle duidelijkheid: Het heggenleggen is geen verkeerde methode: het is een prachtige methode die thuishoort in het Engelse landschap.
Een goed beheerde gevlochten heg gaat langer mee dan een goed gelegde heg. Daar bovenop is het vlechten kinderlijk eenvoudig, sneller en dus veel goedkoper. De arme Nederlandse boeren hadden immers geen tijd of geld om hun heggen te laten voldoen aan esthetische eisen. De heggen blijven smaller door ze te vlechten. Dit zorgde voor meer oppervlakte voor veeteelt of akkerbouw. De conclusie is dat als wij ons cultuurlandschap op een cultuurhistorische verantwoorde manier willen gaan beheren het heggenleggen hier niet in thuis hoort. Als we zorgvuldig ons cultuurlandschap herinrichten met geselecteerde streekeigen bomen en planten dan is het niet logisch dat we deze heggen vervolgens gaan beheren op een uitheemse methode.
Het verdwijnen van heggen heeft geleid tot verdere achteruitgang van waardevolle flora en fauna. Niet alleen een ramp voor de biodiversiteit, maar ook van onze eigen methodes om de heggen te beheren. De takken van jonge struiken werden geknikt of gebogen op verschillende hoogtes. De pragmatische en doelgerichte aanpak van het vlechten gedurende vele generaties leidde tot uitstekende erfafscheidingen en een maximale houtopbrengst. De gebogen en geknikte takken zijn nu als dikke stammen in oude relicten terug te vinden. Helaas is in afgelopen twee decennia de methode van het originele vlechten door onwetendheid langzaam maar zeker overgegaan in het uit Engeland komen overwaaien heggenleggen. Zelfs op het NK Maasheggenvlechten wordt de streekeigen vlechtmethode steeds minder toegepast. Heel jammer want het authentieke vlechten is zo eenvoudig. Je hebt er geen dure cursus of masterclass voor nodig. De erfafscheiding bij het vlechten blijft sterk en smal, zodat er meer land beschikbaar was voor vee of landbouw. Bovendien is een gevlochten heg goedkoper in het beheer, stukken duurzamer en een grotere zege voor de biodiversiteit ten opzichte van een gelegde heg. Ik ben daarom in 2013 definitief gestopt met heggenleggen in Nederland en begonnen met vlechten. Door de oude relicten na te bootsen ben ik zelf gaan buigen en knikken. Het resultaat is prachtig. Een gevlochten heg is het beheer financieel een stuk aantrekkelijker. Dat is mooi meegenomen want het aantal heggen in Nederland groeit gelukkig weer een beetje. En ja, de methode wijkt af van beheermethodes volgens het immaterieel erfgoed: Men kan zich afvragen welke waarde de toekenning van het heggenvlechten als immaterieel erfgoed heeft als deze gebaseerd is op een niet-Nederlandse traditie
Op zoek naar inspiratie voor het (her)inrichten van tuin of landschap?
Het opdoen van inspiratie voor je tuin of landschap kan op verschillende manieren, afhankelijk van je smaak, behoeften en beschikbare ruimte.
Bel gerust. We laten graag voorbeelden zien van wat we in de regio hebben gerealiseerd.
Vlechten op traditionele wijze
Een geknikte en gebogen heg in Gelderland.
Natuurlijke erfafscheidingen aanleggen
Na de Eerste Wereldoorlog is men op grote schaal overgestapt op prikkeldraad. Schaalvergroting in de landbouw zorgde na de Tweede Wereldoorlog voor een nieuwe periode van teloorgang van ons cultuurlandschap. Hout van de struiken en bomen werd ook minder noodzakelijk voor dagelijks gebruik met de intrede van de centrale verwarming en het gasfornuis. Wat resteert aan heggen wordt nu vaak bedreigd door intensief en ondeskundig beheer.
Een afscheiding van prikkeldraad is haast een vanzelfsprekendheid geworden in ons landschap.
Met een robuuste, gevlochten heg kan de ecologische kassa echt gaan rinkelen. Door een dergelijke heg ontstaat er een compacte groei met kansen voor planten en dieren.
Samen een natuurlijke heg realiseren
In overleg met u kunnen we mooie traditionele heggen aanplanten en beheren. Een degelijk ontwerp, voorafgaand aan het aanplanten, wordt dan gezamenlijk opgesteld. Mijn streven is een goede langdurige relatie met met u als opdrachtgever op te bouwen.
Bekijk ook eens wat we bieden op het gebied van:
